“Het helpt ons allemaal verder. Het draagt bij aan een waardig leven en welbevinden voor onze cliënten en het vergroot de handelingsbekwaamheid van onze medewerkers bij het omgaan met onbegrepen gedrag. De focus komt nog meer te liggen op de individuele cliënt. We zijn hierdoor beter in staat om hen als mens te blijven zien.”

Zo kijkt beleidsadviseur-projectleider Elly Dijk van zorgcentrum Rosengaerde terug op het project ‘onbegrepen gedrag’, waar een groep medewerkers momenteel aan deelneemt. Het is een gezamenlijk project, opgezet met zorgpartners Driezorg, Het Baken, Zonnehuisgroep IJssel-Vecht, IJsselheem en Noorderboog. Twee teams per organisatie doorlopen een leerproces waardoor ze onderzoeken of een andere manier van verzorgen en begeleiden dat gedrag kan beïnvloeden. Ze ontdekken of en hoe zij onbegrepen gedrag in goede banen kunnen leiden op een manier die de kwaliteit van leven ten goede komt. Elly Dijk noemt het ‘een mooie stap om de kwaliteit van zorg aan onze kwetsbare ouderen in Dalfsen te verbeteren, door als zorgverlener anders naar je cliënten te (blijven) kijken en zelfs anders te gaan handelen’. Het project dat nog doorloopt tot begin 2021, vindt plaats onder wetenschappelijke leiding van prof. dr. Hans Reinders, hoogleraar ethiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Een cliënt vertoont onbegrepen gedrag of probleemgedrag als het handelen voor de persoon zelf en/of voor de omgeving moeilijk hanteerbaar is en tot overlast of ongemakkelijke situaties leidt. De vraag die opduikt is: wat maakt dat we dit gedrag niet begrijpen?  Waar komt dit vandaan? “Dit komt tegenwoordig veel vaker voor dan vroeger, omdat ouderen langer thuis blijven wonen en veelal pas worden opgenomen in een latere fase van hun ziekteproces, als ze verpleegzorg nodig hebben”, legt Elly Dijk uit. “We hebben er vrijwel dagelijks mee te maken en vinden het belangrijk dat onze medewerkers hiervoor goed zijn toegerust.”

Het in 2018 goedgekeurde project, waarvoor het zorgkantoor een ontwikkelbudget beschikbaar stelde, ging formeel op 20 september 2019 van start. Het tweejarige traject brengt de genoemde organisaties regelmatig bij elkaar. Teams hebben zelf aangedragen dat ze mee willen doen met dit project. Vanuit elke organisatie hebben observatoren drie weken geobserveerd bij een voor hun onbekende organisatie. Hun inzichten worden in de loop van dit jaar geëvalueerd, waarna eind 2020 opnieuw een observatie plaatsvindt. Die moet in beeld brengen of de aanpak veranderd is en wat de medewerkers ervan geleerd hebben.

Vlieg op de muur

“De observatoren kregen vooraf een opleiding waarin ze leerden om zonder oordelen vast te leggen wat ze waarnemen”, aldus kwaliteitsadviseur Marieke Postema, die vanuit Rosengaerde als observator fungeerde. “Dus echt alleen kijken, vanuit een blanco grondhouding, vrijwel onzichtbaar, als een vlieg op de muur.” Naderhand werden de verslagen voorgelegd aan alle betrokkenen, die zelf de onderzoeksgegevens konden aanvullen. Ook de cliënten zelf en hun familie werden vooraf geïnformeerd en om toestemming gevraagd.

De observatie was gericht op drie facetten: of de cliënt zich thuis voelt in zijn of haar omgeving, of deze de mogelijkheid krijgt om initiatieven te nemen, en of en hoe er verbinding tot stand komt tussen medewerker en cliënt. “Het allerbelangrijkste is dat een cliënt, binnen de kaders van wat veilig is voor hem- of haarzelf en voor anderen, de ruimte krijgt om zichzelf te zijn”, aldus contactverzorgende Heleny Stegerman.

Ze geeft wat voorbeelden: “Als een cliënt een kopje thee drinkt en merkt dat er geen suiker in zit, kun je als verzorgende zeggen: ik pak het wel even. Maar je kunt ook even aankijken of zij er kans toe ziet om dat zelf te pakken. Of als een cliënt haar eigen kopje wil afwassen onder de kraan in plaats van in de vaatwasser, omdat ze dat van vroeger uit zo gewend is. Bieden we dan de ruimte om mensen tot op zekere hoogte het leven te laten leiden dat ze altijd gewend waren? Daarnaast zoeken we naar verbinding: als een medewerker aan tafel foto’s van de kinderen laat zien, beginnen cliënten vaak zelf al te praten over hun eigen kinderen of kleinkinderen.” Hierna gaan wij het gesprek aan met de cliënt en maken we verbinding met het levensverhaal van de cliënt om op deze manier de cliënt echt te kennen.

Stapje terug

Ook spitste het onderzoek zich toe op normen en waarden. Marieke Postema: “Als verzorgende hanteer je altijd het uitgangspunt dat een cliënt netjes verzorgd en gewassen is. Maar wat als deze daar niet aan wil meewerken? Dan kun je zoeken naar een compromis: misschien toch meerdere dagen niet onder de douche. Uiteraard tot de grens van wat toelaatbaar is, ook voor de omgeving.”

Wat ze er tot dusver van geleerd hebben? “Dat het goed is om, ook bij complexe situaties, soms een stapje terug te doen”, zegt Marieke Postema. “Om toe te kijken wat er gebeurt als mensen de ruimte krijgen. Er zit daar een mens met een hele levensgeschiedenis dat moet je je altijd goed realiseren. Probeer te begrijpen waarom iemand bijvoorbeeld boos wordt als de deur met een harde klap dichtvalt. Soms worden mensen door harde geluiden herinnerd aan de oorlogsjaren.”

Heleny Stegerman vult aan: “Juist in de hedendaagse 24-uurszorg doen zich soms lastige situaties voor waarop je je niet of nauwelijks kunt voorbereiden. Natuurlijk wil je goede zorg leveren en voorkomen dat situaties uit de hand lopen. Door collega’s van andere zorginstellingen onbevooroordeeld te laten meekijken, word je je bewust van processen die in de loop der jaren onbewust ingeslopen zijn. Het helpt ook om die kennis over te dragen aan collega’s die je vervangen. Vanuit onze leer- en praktijkervaring kunnen we hen nu ook tips geven hoe ze met bepaalde gedragingen kunnen omgaan.”

“De belangrijkste les is uiteindelijk: laat systemen en protocollen wat meer los. Ga uit van de individuele cliënt, vanuit onze missie om waarde toe te voegen aan het leven van onze clienten”, vat Elly Dijk samen. “Dit project helpt ons nog meer om ons bewust te zijn van een individuele benadering. Het is een extra investering in de kwaliteit van onze zorg. Het draait uiteindelijk om een goed leven voor de cliënten en mooi werk voor onze medewerkers.”

Zorgcentrum Rosengaerde
Pastoriestraat 1, Dalfsen
Tel. 0529 – 431 541
info@rosengaerde.nl
www.rosengaerde.nl